Çin’ in ‘bir kuşak bir yol’ kuşatması…
Çin’ in yeterince borca batmış kimi ülkelere aktardığı krediler bir süre sonra Dünya finans çevrelerinin özellikle de o ülkelerin kredi taleplerini değerlendiren IMF ve Dünya Bankası gibi küresel çatı örgütler yanında vereceği notlarla faiz maliyetlerini bile belirleyen kredi değerlendirme kuruluşlarının dikkatini çekince, Çin hemen karşı hamleye girişti.
Tatlı kârların dayanılmaz cazibesinin etkisiyle kimi ülkelerdeki altyapı projeleri için Deniz aşırı vergi cennetlerinde (Off Shore) paravan şirketler kurulmaya ve o döneme kadar doğrudan sağlanan kredilerle yatırım projelerinin finansmanı için gerekli kaynaklar bu kez o şirketler üzerinden aktarılmaya başlandı.
Böylece yeterince borç batağında boğulan ülkelerin bu yeni borcu kayıtlarında göstermemeleri gibi yollara başvuruldu…
Hükümetlerin resmi dış borç kayıtlarına girmeyen, koşulları ve faiz oranları meçhul milyarlarca dolarlık borçlar…
Gizli açık verilen kredilerle, projelere sağlanan finansmanlarla yapılan yatırımlar borçlanan ülkelere ne gibi katkılar sağladı sorularına yanıt olacak tabloyu da özetlemekte yarar var:
Örneğin Zambiya'da dev bir hidroelektrik barajı inşa etmek için iki Çinli bankanın bir paravan şirkete verdiği 1,5 milyar dolarlık kredi, yıllarca ülkenin kayıtlarında yer almadı.
2010 yılında kredi anlaşmaları yapılan 750 MW kapasiteli Kafue Gorge Lower Hidro Elektrik Santralinin yer aldığı baraj inşaatı için China Eximbank ile ICBC’ nin taahhüt ettiği 1 milyar 530 milyon ABD doları tutarındaki sendikasyon kredisi, Zambiya’ nın başını ağrıtan en önemli sorun halini aldı…
Tarafsız gözlemcilere yeniden yaptırılan fizibilite etütleri, incelemeye alınan maliyet hesapları derken 2011’ de aktarılacak Çin finansmanın damlamaya başlaması 2017’ yi buldu…
Sadece yoksul Zambiya değildi, Çin ile ortak yatırım macerasına atılan…
2015 yılında Endonezya, başkent Jakarta'yı tekstil merkezi Bandung'a bağlayan ülkenin ilk hızlı tren projesinin gerçekleştirilmesi için küresel arenada görücüye çıktı..
Yatırıma Japonlar ve Çin ilgi gösterirken, 2017’ de Çin’ i ziyaret eden Endonezya Devlet Başkanı Joko Widodo, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ile yaptığı ikili görüşme sonrası‘kuşak ve yol’ anlayışı çerçevesinde Çin ile el sıkıştıklarını açıklarken kredi anlaşmasının da iki lider tarafından paraf edildiğini açıkladı…
Buna göre Çinli şirketlerden oluşan bir konsorsiyum hızlı tren projesinin yapımı için Çin Kalkınma Bankası öncülüğünde 4,5 milyar dolarlık bir kredi sağlanacaktı…
Aynı yıl, aralarında Wijaya Karya WIKA.JK ve Jasa Marga JSMR.JK'nin de bulunduğu Endonezya devlet şirketlerinden oluşan resmi konsorsiyum , projeyi inşa etmek için China Railway International Co Ltd ile ortaklaşa T Kereta Cepat Endonezya-Çin (KCIC) isimli şirketi kurdu.
Endonezya'da, bir demiryolu inşa etmesine yardımcı olmak için verilen 4 milyar dolarlık Çin kredisi de hiçbir zaman kamu hükümet hesaplarına yansımadı. Yatırımın nasıl kara delikler oluşturduğu yıllar
sonra, bütçeyi 1,5 milyar dolar aşan ilave kaynak aktarmak mecburiyetinde kalan Endonezya hükümeti demiryolunun tamamlanması için iki kez kurtarma operasyonu düzenlemek zorunda kalmasıyla ortaya çıktı..
4 milyar dolar olarak hesaplanan yatırım maliyeti, yıllar içinde 7 milyar doları bulmuştu ve Endonezya hükümeti aktardığı milyarlarca dolarlık kaynağa rağmen tamamlanmayan yatırım için gerekli ilave finansmanı bulma umuduyla bu yılın Nisan ayında Çin’in ek 360 milyon dolarlık kredi için kapısını çalıyordu…
Kredi talebine Çin’ in yanıtı yıllık %4 faizle borç verilebileceği yönünde oldu…
Aidata adına araştırmayı sürdüren Parks Endonezya örneği üzerinden hayli aşina olduğumuz tespitte bulunuyor:
"Bu tür projelerde işler kötüye gittiğinde, başlangıçta özel sektöre ait olduğu iddia edilen ve yap işlet devret yöntemiyle yapılacağı için devletin sorumluluk almamakla övündüğü tüm krediler faizleriyle birlikte kamu borcu haline geliyor..."
Başlangıçta ‘yap işlet’ modelinin tatlı kazanç rüyalarıyla yola çıkan şirketlerin oluşturduğu konsorsiyumlar arasındaki ilişki bir süre sonra bozulmaya yüz tutunca, devletlere mal ediliyor, başlamış yatırımı tamamlama adına borcu devlet üstlenmek zorunda kalıyordu…
2021'de, Aidata direktörü Parks ve ekibi Çin’ in kimi ülkelere aktardığı kaynakları gösteren inanılmaz tabloyu ortaya çıkardılar:
Çin'in gizli kredileri 88 ülkede en az 385 milyar doları buluyordu ve bu ülkelerin çoğu resmi görünümden çok daha kötü durumdaydı. .
Sadece Zambiya barajı ve Endonezya hızlı tren projesinden ibaret değildi, Çin’ in kredi sağladığı ülkeler ve yatırımlar…
Çin’ in borç tuzağına yakalanan Laos’ un trajik öyküsü sonraki makalede…
